कोण आहेत भटके व विमुक्त?

भारतीय समाज हा सुमारे प्रमुख 400 जाती आणि 5000 हजार उपजातीनी तयार झाला आहे. समाजाची जडणघडण होण्यासाठी कामाची विभागणी झाली. या कर्मविभागणीचेच पुढे जातीव्यवस्थेत रूपांतर झाले. विविध जातींमध्ये विभागलेला हा समाज “हिंदू” या धर्माच्या छत्रछायेखाली प्राचीन काळापासून एकत्र नांदतो आहे. काळाच्या ओघात या समाजव्यवस्थेला वैगुण्याची कीड लागली. जातीतून अस्पृश्यता जन्माला आली. व्यवसाय, सामाजिक व्यवहार यांच्याऐवजी जात जन्मानुसार ठरू लागली. बहुसंख्य समाज या अस्पृश्यतेच्या, विषमतेच्या रोगाचा बळी ठरला.

याच समाजात असणारा एक घटक म्हणजे भटके व विमुक्त होय. 48 प्रमुख व 200 उपजातींत विखुरलेला हा समाज कायमचा समाजव्यवस्थेबाहेर फेकला गेला. आधी येथील समाजव्यवस्थेने आणि नंतर परकीय आक्रमकांनी या भटके-विमुक्तांना देशोधडीला लावले. सांगायला गाव नाही, राहायला घर नाही, अशी दैन्यावस्था या समाजावर आली. मुळात हा भटके-विमुक्त समाज म्हणजे काय हे समजून घेतले पाहिजे.

आपल्या देशाला प्राचीन काळापासून एक समृध्द वारसा लाभला आहे. आपला देश अनेक क्षेत्रांत अग्रस्थानावर होता. जागतिक पातळीवर सर्व क्षेत्रात नेतृत्व करणारा आपला देश होता. अजिंठा व वेरूळची लेणी, अशोकस्तंभ ही त्यांची काही उदाहरणे होत. एका चिरंतन संस्कृतीचा वारसा आपल्या समाजाला लाभला आहे आणि या संस्कृतिकचे वाहक होते आज ज्यांना भटके-विमुक्त म्हटले जाते ते समाजबांधव.